Η δισκογραφική καριέρα του Βασίλη Τσιτσάνη (1936-1983). Ανάλυση της μουσικής του και τα προβλήματα της έρευνας στην ελληνική λαϊκή μουσική

 

Δείτε το βιβλίο εδώ

 

Επιμέλεια: Κώστας Βλησίδης
Πρόλογος: Γιώργος Νταλάρας

 

Το βιβλίο αποτελεί μετάφραση και εξέλιξη της διδακτορικής διατριβής που εκπονήθηκε στο University of Leeds της Αγγλίας, από το 2008 μέχρι το 2012. Ο πρωτότυπος τίτλος είναι The recording career of Vasilis Tsitsanis (1936-1983): an analysis of his music and the problems of research into Greek popular music.

 

Στο βιβλίο αυτό τίθεται στο επίκεντρο το δισκογραφικό έργο του Βασίλη Τσιτσάνη το οποίο και αποτελεί ένα σημαντικό μέρος του ρεπερτορίου της ελληνικής λαϊκής μουσικής. Στο εν λόγω πόνημα επιχειρείται μία αναφορά στην ευρύτερη σημασία του έργου του, η εξέταση του οποίου παρείχε ένα εργαλείο για να έρθουν στο φως πολλά μουσικά, ιστορικά και κοινωνικο-πολιτιστικά ζητήματα που αφορούν τον ρόλο του Τσιτσάνη στην εξέλιξη της ελληνικής αστικής λαϊκής μουσικής. Το βιβλίο αποτελεί την πρώτη ακαδημαϊκή μουσικολογική μελέτη με σκοπό την συλλογή και την ανασύνθεση και ένταξη μιας πληθώρας πληροφοριών γύρω από τον Βασίλη Τσιτσάνη και την καριέρα του στο εξελικτικό πλαίσιο των λαϊκών ιδιωμάτων. Εξετάζει την συνθετική του τεχνική από κάθε περίοδο της δισκογραφικής καριέρας του, περιλαμβάνοντας πραγμάτευση της ορχήστρας και των τραγουδιστών για τους οποίους συνέθεσε, καθώς και των διάφορων δομικών στοιχείων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον προσδιορισμό της συνθετικής του τεχνοτροπίας.

 

Οι δύο βασικοί άξονες είναι: 1) η παροχή μίας βάση δεδομένων των ηχογραφήσεων του Βασίλη Τσιτσάνη, η οποία απαντά στην διεύθυνση www.tsitsanis-database.com και 2) η καταγραφή και ανάλυση επιλεγμένων ηχογραφήσεων από ολόκληρη την καριέρα του (καταγράφοντας τις αλλαγές στην δομή, στα όργανα, στην ηχητική υφή, στο ηχόχρωμα, στον ρυθμό, στην αρμονία και στους δρόμους). Μέσα από τις αναλύσεις αυτές, ο προσδιορισμός των στοιχείων που καθορίζουν και ταυτοποιούν την εξέλιξη του αστικού λαϊκού ιδιώματος γίνεται ευχερέστερος και πιο συγκεκριμένος.

 

Κεφάλαιο 2: Λαϊκή μουσικολογία και ρεμπετολογία

Το Κεφάλαιο 2 εξετάζει την εξέλιξη των σπουδών στην μουσικολογία των λαϊκών ειδών και ιδιωμάτων και στην ρεμπετολογία. Οι σπουδές αυτές μας βοήθησαν να διαμορφώσουμε την προσέγγισή μας. Με αναφορές σε αρκετούς μελετητές (Έλληνες και ξένους), το κεφάλαιο αυτό επισημαίνει όσα έχουν συντελεστεί και τι χρειάζεται κατά την γνώμη μας να γίνει ως προς την μελέτη της λαϊκής μουσικής στην Ελλάδα.

 

Κεφάλαιο 3: Ο κόσμος των ιστορικών ηχογραφήσεων

Το εν λόγω κεφάλαιο ασχολείται με τις ιστορικές ηχογραφήσεις και με πολλές από τις διαστάσεις τους. Περιγράφει το καλοπροαίρετο ενδιαφέρον αλλά και τις ενίοτε προβληματικές ερμηνείες που εμφιλοχωρούν σε πολυάριθμα δημοσιευμένα έργα Ελλήνων θιασωτών του είδους και το πρόβλημα γύρω από τις πηγές, κυρίως τις δισκογραφικές, στην Ελλάδα. Από την άλλη πλευρά, η εξέταση του ρόλου που διαδραματίζει η τεχνολογία των ηχογραφήσεων και η εξέλιξή της ως προς το μουσικό ιδίωμα αναδεικνύει μία διάσταση, η οποία φαίνεται καθοριστική για τα ερευνητικά συμπεράσματα όπως, για παράδειγμα, παρουσιάζεται πειστικά στο έργο του Timothy Warner ‘Approaches to Analysing Recordings of Popular Music’, in The Ashgate Research Companion to Popular Musicology (Ashgate, 2009, 131-145).

 

Κεφάλαιο 4: Εισαγωγή στους ελληνικούς λαϊκούς τρόπους (δρόμους) και στην αρμονία

Κεφάλαιο 5: Δρόμοι και αρμονία στα τραγούδια του Βασίλη Τσιτσάνη∙ Επιλεγμένα παραδείγματα

 

Τα κεφάλαια αυτά καταπιάνονται με τους ελληνικούς λαϊκούς δρόμους, ένα από τα πιο πολυσύνθετα στο ρεμπετολογικό πεδίο έρευνας και σημαντικό για την κατανόηση της τροπικότητας που διέπει τα ελληνικά λαϊκά είδη και ιδιώματα. Τα συγκεκριμένα κεφάλαια φιλοδοξούν να ρίξουν φως σε αυτό το ζήτημα επεξηγώντας τους δρόμους και προσφέροντας ταυτόχρονα μία σε βάθος ανάλυση προκειμένου να συμβάλουν στην μελλοντική συνέχιση της έρευνας. Ένα άλλο σημαντικό τμήμα των κεφαλαίων αυτών είναι η σύγκριση των ελληνικών λαϊκών δρόμων με το τουρκικό σύστημα των μακάμ, αλλά και τα τροπικά συστήματα που απαντούν στην εκκλησιαστική μουσική της Ορθόδοξης Εκκλησίας, τους γνωστούς «ήχους». Για παράδειγμα, χρησιμοποιούνται στοιχεία από το θεωρητικό σύστημα της βυζαντινής μουσικής, όπως οι ιδιωματισμοί, οι δεσπόζοντες φθόγγοι και οι καταλήξεις, σε μία προσπάθεια εξέτασης των σχέσεων και της δυναμικής συνομιλίας μεταξύ γειτονικών μουσικών ειδών. Επιπλέον, το τέταρτο και το πέμπτο κεφάλαιο εξετάζουν και αναλύουν την εναρμόνιση στα τραγούδια του Τσιτσάνη – αυτό που αποκαλείται «συγχορδιακή αρμονία». Η ανάλυση αποκαλύπτει την εξέλιξη που εν γένει διαπιστώνεται στην ελληνική λαϊκή μουσική και που, αφενός, οφείλεται στο γεγονός ότι οι βάσεις των σημερινών προτύπων εναρμόνισης τέθηκαν, σε μεγάλο βαθμό, από τον Τσιτσάνη και την μουσική του, και αφετέρου, στο γεγονός ότι οι ίδιοι μουσικοί συμμετείχαν και σε ηχογραφήσεις άλλων συνθετών. Προκύπτουν έτσι ζητήματα που αφορούν στην «συμβίωση» λόγιων και λαϊκών ιδιωμάτων, όπως της βυζαντινής και της λαϊκής μουσικής, και των παραγώγων που προκύπτουν από τις συγκλίσεις ποικίλων ανατολίτικων και δυτικών χαρακτηριστικών.

 

Κεφάλαιο 6: Οι ελληνικοί λαϊκοί ρυθμοί στα τραγούδια του Βασίλη Τσιτσάνη: Παρουσίαση και ανάλυση από επιλεγμένα παραδείγματα

Κεφάλαιο 7: Οι ελληνικοί λαϊκοί ρυθμοί στο έργο του Βασίλη Τσιτσάνη: Σχόλια και στατιστικές

 

Περαιτέρω, το Κεφάλαιο 6 και το Κεφάλαιο 7 πραγματεύονται τους ελληνικούς λαϊκούς ρυθμούς οι οποίοι, όπως και στα προηγούμενα κεφάλαια, συνιστούν άλλο ένα βαρυσήμαντο ζήτημα στην ρεμπετολογία. Εξαιτίας της περιορισμένης ακαδημαϊκής έρευνας, η σημαντικότερη πηγή είναι η προφορική παράδοση και η ορολογία που χρησιμοποιείται από τους λαϊκούς μουσικούς. Η ορολογία που διαλαμβάνει αυτή η παράδοση είναι συχνά προβληματική και, συνεπώς, προκαλεί σύγχυση. Με την χρήση ρυθμικών μοτίβων που έχουν δημιουργηθεί για τους σκοπούς της παρούσας εργασίας, αυτά τα κεφάλαια φιλοδοξούν να διασαφήσουν ορισμένα προβληματικά σημεία του εν λόγω ρυθμολογικού ζητήματος.

 

Κεφάλαιο 8: Συμπεράσματα

Στο Κεφάλαιο 8 κατατίθενται τα συμπεράσματα της έρευνας. Αυτά περιλαμβάνουν μία αξιολόγηση των στοιχείων και των ευρημάτων που αντλούνται από τα προηγούμενα κεφάλαια. Στην ουσία, το κεφάλαιο αυτό εξετάζει την σχέση του πριν και του μετά και το «ταξίδι» του ρεμπέτικου προς το λαϊκό από την σκοπιά της συμβολής του Τσιτσάνη. Εξετάζει τον ρόλο και τον αντίκτυπο της μουσικής του, τότε και σήμερα. Επιπλέον, ένα μεγάλο μέρος του τελευταίου κεφαλαίου είναι αφιερωμένο στην σημασία που έχει η συνέχιση της έρευνας γύρω από την ελληνική λαϊκή μουσική.